تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان چیست و چگونه با آن مقابله کنیم؟

آلودگی هوا، این پدیده زیست محیطی مضر، نامی آشنا برای ساکنین کلان شهرها و شهرهای بزرگ صنعتی است. این پدیده که بر اثر ورود مقادیر بالایی از ذرات ریز و آلاینده‌ها به اتمسفر رخ می‌دهد، به مرور زمان اثرات بسیار مخربی بر نمای ساختمان‌ها، طول عمر خودروها، پوشش گیاهی منطقه و از همه مهم‌تر سلامت انسان‌هایی که آن را استنشاق می‌کنند، دارد. در واقع آلودگی هوا و سلامت انسان با یکدیگر رابطه تنگاتنگی دارند. از این‌رو شناخت بیشتر این معضل محیطی و نحوه مقابله با آن به حفظ سلامت شما کمک می‌کند. در این بخش از مجله دراکت قصد داریم تا به نحوه مقابله با آلودگی هوا و همچنین بررسی تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان‌ها بپردازیم.

آلودگی هوا چیست؟

دیدن آسمان شهر به رنگ خاکستری و در هاله‌ای از دود به یک خاطره مشترک برای ساکنین تهران و سایر کلان شهرهای کشور تبدیل شده است؛ اتفاقی که در فصل سرما بیشتر شاهد آن هستیم. این تغییر رنگ آسمان و کمبود اکسیژن برای تنفس، نتیجه پیشرفت صنایع، ماشینی شدن بسیاری از مشاغل و سوخت بی‌کیفیت مورد استفاده در حمل و نقل شهری است. ذرات بسیاری که در نتیجه این فعالیت‌ها به وجود می‌آیند، آلاینده‌های هوا محسوب می‌شوند. ذراتی از قبیل: O_3، CO، SO₂، سرب، NO₂ و… در واقع هر ماده موجود در هوا که بتواند سلامت انسان را تحت تاثیر قرار دهد و یا اثرات مخرب زیست محیطی داشته باشد، نوعی آلاینده هوا محسوب می‌شود.

اندازه این ذرات رابطه مستقیمی با میزان سمیت و خطرناک بودن آن‌ها دارد. هرچه این ذرات ریزتر باشند، راحت تر به بدن و خصوصا دستگاه تنفسی تحتانی راه پیدا می‌کنند و در نتیجه تاثیر آلودگی هوا بر سلامت افزایش می‌یابد.

تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان

زمانی که به میزان کافی هوای پاک برای نفس کشیدن نباشد، ارگان‌های بدن آسیب زیادی را متحمل می‌شوند. آلودگی هوا پس از سیگار، دومین عامل مرگ و میر بر اثر ابتلا به بیماری‌های غیر واگیر محسوب می‌شود و از آن‌جا که تمامی افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، هزینه‌های درمان در جامعه را به طور چشمگیری زیاد می‌کند. افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های تنفسی، مشکلات قلبی و عروقی، سرطان ریه، مشکلات حافظه، آلزایمر، اوتیسم، کم وزنی نوزاد و اختلالات روانی رتینوپاتی بخش کوچکی از تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان است که می‌تواند تمامی گروه‌های سنی را درگیر خود کند.

چه افرادی بیشتر تحت تاثیر آلودگی هوا قرار می‌گیرند؟

آلودگی هوا و سلامت انسان به یکدیگر بسیار مرتبط اند. هیچ یک از افرادی که در مناطق شهری در سراسر جهان زندگی می‌کنند، از آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا در امان نیستند. جالب است بدانید، از هر 10 نفر ساکن در مناطق شهری سراسر دنیا، 9 نفر آن‌ها تحت تاثیر آلودگی هوا هستند. این مسئله در دراز مدت خطر ابتلا به بیماری‌های غیر واگیر متعددی را افزایش داده و منجر به کاهش طول عمر افراد می‌شود. اما در بین تمامی افراد گروه‌های حساس و آسیب‌پذیری هم وجود دارند که تاثیر آلودگی هوا بر سلامت آن‌ها بیشتر است. این گروه‌های حساس و آسیب پذیر عبارتند از:

• کودکان

به نسبت بزرگسالان از سیستم ایمنی ضعیف‌تری برخوردار هستند. به همین دلیل در مواجهه با عوامل آسیب‌رسان یا پاتوژن‌ها آسیب بیشتری می‌بینند. تاثیر آلودگی هوا بر سلامت کودکان شامل افزایش عفونت‌های تنفسی، افزایش احتمال ابتلا به آسم و بروز علائم برونشیت می‌باشد. علاوه بر این زندگی در کلان شهرها ظرفیت تنفسی کودکان را کاهش و همچنین فعالیت ورزشی کودکان به هنگام آلودگی هوا، خطر ابتلا به آسم در این گروه سنی را افزایش می‌دهد.

• سالمندان

با صنعتی شدن جوامع و بروز چالش‌های زیست محیطی همچون آلودگی هوا، علاوه بر کاهش طول عمر سالمندان، مشکلات دیگری مانند زوال عقل نیز گریبان‌گیر آنان شده است. در واقع آلودگی هوا تاثیر به‌سزایی در سلامت سیستم عصبی سالمندان دارد. مطابق تحقیقات صورت گرفته، ذرات معلق ریز موجود در هوای آلوده خطر ابتلا به زوال عقل در سالمندان را افزایش می‌دهد. ابتلا به اختلال عصبی همچون پارکینسون و کاهش سن ابتلا به آن از جمله معایب زندگی در شهرهای بزرگ با هوای آلوده است.

• زنان باردار

آلاینده‌های هوا به‌خصوص هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای، سلامت مادر باردار و جنین وی را به خطر می‌اندازد. تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان، به‌خصوص جنینی که در رحم در حال شکل‌گیری است، غیر قابل توصیف است. هیدرو کربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای موجود در هوا، در شکل‌گیری مغز جنین تاثیر منفی زیادی دارد. قریب به اکثریت کودکانی که در این هوا رشد می‌کنند، در دوره نوجوانی و جوانی مشکلات عصبی رفتاری بیشتری از جمله نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) را تجربه می‌کنند.

قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا به ویژه در سه ماهه دوم و سوم بارداری بسیار آسیب‌زا است. افزایش خطر ابتلا به فشار خون بالا در سال‌های اولیه زندگی کودک و همچنین وزن کم نوزاد هنگام تولد، از جمله عوارض استنشاق هوای آلوده در سه ماهه دوم و سوم بارداری است. علاوه بر این‌ها قرارگیری در معرض هوای آلوده، به‌خصوص ذرات کمتر از ۱۰ میکرون، می‌تواند احتمال به دنیا آوردن فرزند مبتلا به اوتیسم را تا دو برابر افزایش دهد.

آلودگی هوا باعث بروز چه بیماری‌هایی می‌شود؟

همان‌طور که پیشتر بررسی کردیم، تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان مشهود است و با مختل کردن عملکرد ارگان‌های مختلف در بدن، باعث بروز بیماری‌های متعددی می‌شود. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیماری‌های تنفسی

ریه و دستگاه تنفسی، اولین ارگان بدن است که در مواجهه با هوای آلوده آسیب می‌بیند. در واقع از آن‌جایی که ذرات آلاینده هوا از راه هوایی وارد بدن می‌شوند، بیشترین تاثیر آلودگی هوا بر سلامت سیستم تنفسی نمایان می‌شود. اینکه سیستم تنفسی تا چه حد آسیب ببیند، وابسته به اندازه و دوز آلاینده‌های ورودی به ریه است. این آلاینده‌ها با رسوب در ریه و کیسه‌های هوایی، منجر به ایجاد بیماری‌های انسدادی مزمن ریه (COPD) شامل آمفیزم و برونشیت مزمن می‌شوند. در این دسته از بیماری‌های ریوی، فرد با انسداد راه‌های هوایی و مشکل در تنفس مواجه می‌شود. همچنین با ابتلا به آمفیزم، کیسه‌های هوایی فرد دچار تخریب و فرسایش می‌شوند.

• بیماری‌های قلبی و عروقی

قلب یکی دیگر از ارگان‌های حساس و آسیب پذیر در مقابل آلودگی هوا است. تاثیر آلودگی هوا بر سلامت قلب و عروق از دو جهت حائز اهمیت است؛ اولا آلاینده‌هایی که از طریق جداره ریه وارد خون می‌شوند، حالا با پمپاژ شدن خون توسط قلب به راحتی وارد اندام‌های دیگر می‌شوند و رسوب می‌کنند. بنابراین آلودگی هوا سلامتی تمامی ارگان‌های بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. ثانیا همین آلاینده‌ها ساختار قلب را دچار تغییرات زیادی می‌کنند. آلاینده‌ها با ورود به جریان خون، خاصیت ارتجاعی رگ‌های خونی را کاهش می‌دهند. بنابراین دیواره رگ‌ها سفت و سخت می‌شود، فشار خون بالا می‌رود و در نتیجه خون‌رسانی به اندام‌ها مشکل می‌شود. در چنین وضعیتی قلب باید با فشار بیشتری کار کند تا به تمامی اندام‌های بدن خون برسد؛ برای همین احتمال بروز سکته و نارسایی‌های قلبی به طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند.

• سرطان

مطابق تحقیقات، به طور کلی آلودگی هوا با میزان شیوع تمامی سرطان‌ها رابطه مستقیمی دارد. اما برخی از آن‌ها مانند سرطان ریه، پروستات و خون احتمال شیوع بیشتری دارند. بنزن یکی از آلاینده‌های سمی هوا است که خطر ابتلا به لوسمی میلوئیدی حاد و لوسمی لنفوسیتی مزمن را افزایش می‌دهد. همچنین آلودگی هوای ناشی از ترافیک در کلان شهرها، سلامت بانوان را تهدید نموده و ریسک ابتلا به سرطان سینه را در آنان افزایش می‌دهد.

علائم مسمومیت با آلودگی هوا

تمامی بیماری‌های مزمنی که در بالا به آن اشاره شد مثل بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان سینه، آمفیزم و حملات قلبی، ناشی از مواجهه طولانی مدت با آلاینده‌های هوا هستند. اما زندگی در شهرهای پر جمعیت و صنعتی که به آلودگی هوا دچار هستند، یک‌سری عوارض کوتاه مدت نیز با خود به همراه دارند. مسمومیت با آلاینده‌هایی که از طریق استنشاق وارد جریان خون شدند، مهم‌ترین اثر کوتاه مدت آلودگی هوا بر سلامت انسان است. مسمومیت با آلودگی هوا با علائم زیر همراه است:

• احساس زخم و خارش در گلو
• سرفه
• درد قفسه سینه
• آبریزش بینی
• خارش و سوزش چشم‌ها
• تنگی نفس
• سرگیجه
• خشکی گلو
• خستگی مفرط
• سردرد
• تهوع و استفراغ
• تاری دید

چگونه از قرارگیری در معرض آلودگی هوا پرهیز کنیم؟

• اجتناب از رفت و آمدهای غیر ضروری: بهترین راه برای به حداقل رساندن آلودگی هوا، کاهش رفت و آمدهای غیر ضروری است. دورکار نمودن کارمندها در مواقع آلودگی هوا، مجازی نمودن آموزش و همچنین استفاده بیشتر از حمل و نقل عمومی از جمله بهترین اقدامات برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به حساب می‌آیند.
• کاهش ساعات ورزش در فضای باز و یا انتقال محل تمرین ورزشی به یک مکان سرپوشیده
• استفاده از ماسک: بهترین کار برای عدم مواجهه با آلودگی هوا، ماندن در خانه است. اما در صورت خروج از خانه برای انجام کارهای ضروری، بهتر است از ماسک استفاده کنید. بر اساس تحقیقات، ماسک‌های معمولی تا 33% و ماسک‌های N₉₅ تا 89.6% از ورود آلاینده‌های هوا به راه‌های تنفسی جلوگیری می‌کنند.

برای مقابله با آلودگی هوا چه اقداماتی انجام دهیم؟

• رژیم غذایی سرشار از آنتی اکسیدان: آنتی اکسیدان‌ها نجات بخش شما هستند! در روزهایی که آلودگی هوا و رادیکال‌های آزاد محیطی سعی در تخریب سلول‌های شما دارند، داشتن یک رژیم غذایی سالم و سرشار از آنتی اکسیدان می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. غذاها و میوه‌های سرشار از آنتی اکسیدان مانند پرتقال، توت فرنگی، کلم قرمز، سبزیجات تازه، پیاز و… برای این ایام بسیار مناسب است.
• لبنیات فراموش نشود: شیر و لبنیات کم چرب برای مقابله با آلودگی هوا فوق العاده هستند. در واقع کلسیم موجود در این مواد غذایی، مانع از جذب سرب موجود در هوا می‌شود و مقاومت سیستم ایمنی بدن به هنگام آلودگی هوا را افزایش می‌دهد.
• مصرف مولتی ویتامین: مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C، ویتامین E، ویتامین A، سدیم، روی، زینک و منیزیم برای مقابله با آلودگی هوا بسیار موثر هستند.
• افزایش وعده‌های پروتئینی در رژیم غذایی: مواد پروتئینی همچون گوشت‌ها، مرغ، حبوبات، تخم مرغ، انواع آجیل و ماهی بهترین گزینه برای دفع آلاینده ها از بدن محسوب می‌شوند. علاوه بر این با گوشت ماهی‌های چرب همچون سالمون می‌توان به تقویت ریه‌ها و دفع بهتر آلاینده‌ها از بدن کمک نمود.
• ورزش منظم و روزانه: پرهیز از یک‌جا نشستن و داشتن فعالیت ورزشی منظم و روزانه به تقویت سیستم ایمنی و مبارزه با رادیکال‌های آزاد کمک زیادی می‌کند. خواب کافی و منظم نیز در این زمینه بسیار کمک کننده است.

کلام پایانی و جمع بندی

تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان امری است که امروزه کاملا به اثبات رسیده است. آلودگی هوا که به عنوان یکی از پیامدهای صنعتی شدن و تغییرات اقلیمی گریبان‌گیر اکثر کلان شهرهای جهان شده است، خطری جدی برای سلامت انسان‌ها محسوب می‌شود. در این مقاله به بررسی رابطه مستقیم آلودگی هوا و سلامت انسان در دراز مدت و کوتاه مدت پرداختیم. با مطالعه کامل این مطلب می‌توانید علاوه بر آگاهی کامل از خطراتی که می‌تواند تهدیدتان کند، از راه‌های مقابله با آلودگی هوا نیز مطلع شوید.

منابع:

medicalnewstoday

British Heart Foundation

National Institute of Environmental Health Sciences